درباره فتوای جدید آیت الله مکارم شیرازی

توجیه دفتر آقای مکارم درباره ی فتوا به هیچ وجه قابل قبول نیست. بعضی از آقایان نیر با تمسک به احکام ثانویه، ترک حجاب در شرط موجود در فتوا را با حکم اکل میته قیاس کرده اند که صددرصد این قیاس غلط است.

چند نکته:

۱ : دفتر آقای مکارم تاکید کرده است: «هر حکمی در مقام ضرورت استثناء دارد»؛ درباره ی حجاب اما سوال این است که چه کسی اثبات کرده است برداشتن حجاب در این مورد ضرورت دارد؟ دین ؟ عرف؟ قوانین خاص یک دانشگاه؟ اگر فردا گفتند که پوشش دامن تا بالای زانو برای حضور در دانشگاه لازم است و بدون آن اجازه ی تحصیل داده نمی شود، می خواهند فتوا بدهند که پوشش دستوری خاص دانشگاه رعایت بشود؟! بعلاوه اینکه ضرورت ترک حجاب در فلان دانشگاه خارجی را با چه ادله ای می توان اثبات کرد؟

۲: گفته اند: «اگر دختران مسلمان دروس عالی نخوانند، افراد بی بند و بار پست های مهم را اشغال کنند»؛ آیا یقینی وجود دارد که دختر مسلمان اگر درس بخواند حتما در مشاغل مهم به کار گرفته می شود که اجازه ی ترک حجاب داده شده است؟ فکر می کنم هیچ کس نمی تواند چنین مطلبی را یقینا بیان کند!

۳: با این فرض که خانم ها در وقت تحصیل در دانشگاه، حجاب شان را برداشتند. اگر در هنگام اشتغال هم شرط شد که باید بدون حجاب باشند باز هم بانوان در محل کار بی حجاب باشند؟!

۴: حکم حلال بودن خوردن گوشت حیوان مرده و حیوان حرام گوشت، زمانی است که انسان به یقین برسد برای زنده ماندن، تنها راه باقی مانده استفاده از گوشت مرده یا حرام است. چگونه می توان حکم حجاب را با زنده ماندن قیاس کرد وقتی در هر صورتی (به نص صریح قرآن) رعایت حجاب واجب است اما در هر صورتی خوردن گوشت حرام واجب نیست و فقط در وقت ضرورت خوردنش جایز است؟!

۵: دستور صریح قرآن این است که حجاب در همه حال باید رعایت بشود: ولیضربن بخمرهن علی جیوبهن؛ باید روسری های خود را بر سینه ی خود اندازند[تا گردن و سینه با آن پوشانده شود]. سوره ی نور آیه ۳۱٫ آیت الله مکارم در تفسیر نمونه ذیل این آیه می گویند: «چه کسی گفته است حجاب اسلامی زن را منزوی و از صحنه ی اجتماع دور می کند؟ اگر در گذشته لازم بود ما زحمت استدلال در این موضوع را بر خود هموار سازیم امروز بعد از انقلاب اسلامی هیچ نیازی به استدلال نیست. زیرا با چشم خود گروه گروه زنانی را می بینیم که با داشتن حجاب اسلامی در همه جا حاضرند، در اداره ها، در رادیو و تلویزیون، در بیمارستان… در دانشگاه و … . وضع موجود پاسخ دندان شکنی برای همه ایرادها به حجاب است و فلاسفه گفته اند بهترین دلیل بر امکان چیزی وقوع آن است و این عیانی است که نیاز به بیان ندارد.» تفسیر نمونه، ج ۱۴، ص ۴۴۷٫ آیا نظر آیت الله مکارم درباره ی حجاب تغییر کرده است؟

۶: این فتوا برخلاف دستور صریح قرآن و سنت است. در روایتی آمده که حفص ابن البختری از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که فرمود: «سزاوار نیست برای زن [مسلمان] که در برابر یهود و نصاری برهنه شود، چون می روند و نزد شوهران خود تعریف می کنند.» نورالثقلین، ج ۳، ص ۵۹۳

۷٫ در تعریف «اضطرار» در متون فقهی آمده است: مکلف گاهی در شرایطی قرار می گیرد که ناگزیر باید مرتکب حرام گردد و إلا حرامی بزرگ تر مرتکب، یا واجبی از او فوت می شود. مثلا غذای حلال برای شخص گرسنه ی در معرض هلاکت پیدا نمی شود؛ در اینجا شخص گرسنه می تواند به قدری که از گرسنگی نجات پیدا کند، از گوشت حرام تناول کند.

✔️بنابر توضیح این قاعده ی فقهی، ترک حجاب بخاطر تحصیل در دانشگاه، به هیچ وجه نمی تواند مشمول قاعده اضطرار بشود. نه تحصیل واجب است، که با ترک آن انسان مرتکب ترک واجب بشود و نه با عدم ترک حجاب در هنگام تحصیل، انسان دچار گناه کبیره شده است!

۸: قاعده ی دیگری در فقه داریم با عنوان «ضرورت». طبق این قاعده هر امر محظوری (=حرام) هر گاه انجامش ضرورت پیدا کند، مباح خواهد شد. منظور از ضرورت، احتیاج شدید به گونه ای است که اگر آن امر محظور انجام نشود، حرامی بزرگ تر انجام و یا واجبی بزرگ تر فوت می شود. مثلا وقتی برای شخص تشنه که در معرض مرگ است هیچ مایعی پیدا نمی شود، خوردن شراب برای آن شخص مباح است.

✔️ بنابر قاعده ی ضرورت هم نمی توان توجیهی برای ترک حجاب عنوان کرد.

۹: اضطرار و ضرورت ضوابطی دارند که با بررسی دو بخش از این ضوابط باز هم به این نکته می رسیم که ترک حجاب برای تحصیل در دانشگاه، به هیچ وجه در دایره ی ضرورت قرار نمی گیرد.

الف: ضرورت باید بالفعل باشد نه بالقوه؛ مثلا ترس از مرگ یا از بین رفتن مال محقق شده باشد و ظن غالب داشته باشیم که یک خطر حقیقی یکی از ضروریات پنج گانه ی شریعت (دین، نفس، عقل، عرض، مال) را تهدید می کند. در صورت عدم احساس خطر، مخالفت با حکم اصلی اعم از حرمت یا وجوب جائز نیست.

ب: مخالفت با اوامر و نواهی شرعی متعین باشد. یعنی راه دیگری برای دفع ضرر که مباح باشد وجود نداشته باشد.

۱۰: تشخیص مصداق برای موضوع فتوا بر عهده ی مکلف است و اگر فقیه در تعیین مصداق برای موضوع، در کار مکلف دخالت کند لزومی برای تبعیت وجود ندارد و حتی ممکن است تشخیص مصداق برای موضوع هم از جانب فقیه اشتباه صورت گرفته باشد. در همین موضوع آیت الله مکارم گفته اند اگر ضرورت شد حجاب را به قدر رفع ضرورت بردارید. حالا اینکه درس خواندن مصداق ضرورت هست یا نیست از حیطه ی نظر فقیه خارج است و به فهم عرف واگذار می شود.

آیت الله شبیری زنجانی درباره ی این موضوع گفته اند: اضطرار رافع حرمت و رافع وجوب است. مصادیق هم حتما جانی و مالی نیستند. البته مکلف نباید عمدا قدم در مسیری بگذارد که به اضطرار منجر گردد. در هر حال چنانچه برون رفت از وضعیت حرج یا اضطرار – خصوصا در مواردی که الزام ها و اجبارهای توهمی و غیرواقعی آنها را ایجاب کرده است- ممکن باشد نوبت به ترک واجب یا فعل حرام نمی رسد.

آیت الله نوری همدانی نیز گفته اند: حفظ حجاب واجب است و در مورد تحصیل در شرایط فعلی، ضرورتی برای ترک حجاب وجود ندارد.

رهبری نیز گفته اند: در هر صورت رعایت حجاب لازم است.

در پایان: بنده اصراری ندارم که آنچه می نویسم حتما درست است. اگر کسی بتواند سوالات و ابهامات را برای بنده روشن کند سپاسگزار هستم (البته با استدلال!)

پ.ن: بیانیه آیت الله مدرسی درباره ی این فتوای عجیب:

جوابیه مرجع عالیقدر حضرت آیه الله العظمى حاج سید عباس مدرسی یزدی در خصوص فتوای حضرت آیت الله  مکارم  در مورد  حجاب:

بسم الله الرحمن الرحیم
در فتوای بعضی بزرگان و مراجع دین اشتباه بزرگی رخ داده به ایشان اعلام می کنم شاید رفع اشتباه شود:

۱- بمقتضای آیه « جلابیبهنّ»احزاب۵۹ «وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ» نور۳۱ و غیر ذلک حجاب واجب شرعی مؤکد است و ضروری دین اسلام است.

۲- مگر درس خواندن دختران واجب است تا مزاحمت با این واجب بزرگ الهی کند- بلکه مستحب هم نیست مخصوصاً این دروس جدید؛ و مستحب درس دین و احکام قرآن است. بلکه اگر هم مستحب باشد از باب علم و صنعت با واجب بزرگ الهی تزاحم ندارد.

۳- مجرد اینکه لو سلّم افراد بی بند و بار و لا مذهب پست های مهم را اشغال می کنند- دختران مسلمان را بی بند و بار کنیم و حجاب را از سر آنها برداریم- که برگرداندن حجاب به آنها مشکل، بلکه محال است- و دخترهای دیگر مسلمانان به بهانه این فریب بخورند چون طبق شهوات نفسانیه است. چون چنین و چنان می شود.

۴- اما  ضرورت که فرمودید استثنائی است کدام است- اگر مانند  حفظ نفس محترمه قطعا واجب است و ضروری است اگر مراجعه به دکتر غیر هم جنس نکند خوف تلف نفس یا احتمال ضرر عضو باشد ضرورت مجوز است- یا مانند اکل میته در مخمصه که بدون خوردن آن می میرد – مقام ما که تلف نیست تا مجوز آن شود. درس خواندن خانمها است

۱- گفتیم لازم نیست تا مجوز شود
۲- وجه لزوم را بیان فرمائید
۳- و آیا تعیینی است این درس یا کفائی
۴- این درس را نخوانند خانه داری کنند، بروند مملکت دیگر، ممالک اسلامی که حجاب مراعات می شود (مگر مقام معظم رهبری نمیفرمایند دخترانتان را خارج نفرستید)

مگر خداوند نفرمود « إِنَّ أَرْضی واسِعَهٌ فَإِیَّایَ فَاعْبُدُونِ» عنکبوت ۵۶ درس منحصر به دختران نداریم چون درس را پسران بخوانند و با مراعات حجاب اسلامی یا با کمک گرفتن خانمان علاج کنند.

۵- بفرمائید ضرورت یعنی تهمت به اسلام گرائی (اخوان المسلمین) و مانند آن میزنند- هیچ علمی منحصر به یک مملکتی نیست این علوم و صنعت دنیا را فراگرفته اگر تمکن دارند به مملکتی که  حجاب آزاد است بروند- و اگر تمکن نیست واجب است که  ترک کنند و علوم قرآنی بخوانند-

والحاصل به هیچ وجه  مجوز ترک حجاب نیست چه رسد که به آن تعبیر الزام به ترک حجاب العیاذ بالله که مصداق حقیقی اشاعه فاحشه است که در قرآن می فرماید

« إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَه » نور ۱۹ و در خاتمه ایشان را بر حذر  میکنم از امثال این فتاوی که خانم را با آرایش جایز است در منظر عمومی بیرون آید که مخالف صریح قرآن کریم است  «وَلا تَعاوَنوا عَلَى الإِثمِ وَالعُدوانِ» مائده۲ چه به معنای اعانت باشد یا دو طرفی باشد این اعانت است بر نظر حرام اجنبی به آن زن آرایش کرده. خداوند ما را از این لغزش ها حفظ کند.

والسلام
سید عباس مدرسی یزدی
۱۳۹۵ / ۴ / ۱۹ مطابق با ۳ شوال المکرم ۱۴۳۷